Chuyện gì đằng sau biến động bất thường của thị trường vàng? Hiểm Nguy Là Gì?

Hiện tượng chưa từng thấy trên thị trường vàng

Ngay sau khi Fed đưa ra lời hứa về gói QE (Nới Lỏng Tiền Tệ) không giới hạn, giá vàng tương lai (Futures) ở sàn Comex tại New York tăng vọt nhưng giá vàng giao ngay (spot market) trên thị trường Luân Đôn lại tụt lại phía sau. Để tiện lợi, chúng ta gọi tắt đây là Spread giữa giá vàng giao ngay và giá vàng tương lai. Cụ thể, vào ngày 24/3, giá vàng tương lai tăng 3% lên $1,600/oz nhưng  giá vàng tương lai tháng 3 trên sàn Comex lại tăng đến 5%, tại $1,642, tạo nên spread lên đến $42 (Có thời điểm lên tới $70). Bình thường, spread này chỉ khoảng vài đôla.

Theo giải thích từ một số báo tài chính, ví dụ như Reuters, giá vàng tương lai ở New York cao hơn nhằm phản ánh chi phí nhận vàng vật chất từ Luân Đôn để giao cho các hợp đồng tương lai ở Comex sẽ trở nên cao hơn. Điều này e rằng có phần vô lý, giữa Châu Âu và Mỹ không hề có cấm di chuyển hàng hóa vì virus corona, chỉ có lệnh cấm vận chuyển người để tránh bênh dịch lây lan. Hơn thế, không hề có giới hạn di chuyển giữa Anh Quốc và Mỹ.

Một số giải thích khác cho rằng, vì dịch bệnh nên hoạt động khai thác vàng bị đình trệ. Các nhà máy đúc vàng và lọc dầu trên khắp thế giới tạm ngừng sản xuất trong nỗ lực chống sự lây lan của virus. Trong khi đó, nhu cầu vàng vật chất tăng vọt dẫn đến sự thiếu hụt trên thị trường. Gary Wagner, một nhà môi giới hàng hóa và phân tích thị trường nhận định với Kitco, cho biết toàn bộ lượng đồng tiền vàng 1 ounce tiêu chuẩn in hình đại bàng và trâu Mỹ gần như hết hàng.

Gary Wagner nhận định với Kitco, chênh lệch lớn giữa giá vàng giao ngay và giá vàng tương lai trong tất cả các tháng còn lại của năm 20020 là một diễn biết khác biệt chưa từng được ghi nhận.

Thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách (paper gold) so với thị trường vàng vật chất (physical gold)

Trước khi trở lại với vấn đề hiện nay, tôi sử dụng những giải thích về cơ chế hoạt động của thị trường vàng hiện nay của tác giả James Richards, trong cuốn sách “New Case for Gold (2016)” (Diện Mạo Mới Của Vàng), điều mà công chúng hiện nay vẫn rất mập mờ.

Có một vấn đề hóc búa trong câu chuyện này, các nhà đầu tư cho rằng giá hàng hóa được điều chỉnh bởi quy luật cung cầu. Khi quan sát thị trường toàn cầu về vàng vật chất, có vẻ như có một sự gia tăng mạnh mẽ ở phía cầu và chỉ có mức tăng hạn chế ở phía cung. Tại sao giá vàng không phản ứng với sự mất cân đối này?

Các nhà đầu tư nên hiểu rằng có một thị trường vàng vật chất (physical gold) và một thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách (paper gold). Thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách bao gồm các hợp đồng giao dịch của: sàn giao dịch tương lai COMEX, các quỹ ETF, hợp đồng hoán đổi vàng, hợp đồng cho thuê tài chính vàng (Gold leasing), hợp đồng kỳ hạn (forward contracts), và vàng không được chỉ định (unallocated gold[1]) được phát hành bởi các ngân hàng thuộc Hiệp Hội Thị trường Kim Loại Quý Luân Đôn. Những loại chứng khoán phái sinh- như thị trường tương lai, thị trường hoán đổi, thị trường ETF, thị trường cho thuê tài chính, và vàng chưa chuyển giao- hình thành nên thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách.

Thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách có thể dễ dàng đạt tới quy mô gấp 100 lần thị trường vàng vật chất. Điều đó có nghĩa rằng, nếu có 100 người nghĩ là mình đang sở hữu vàng, nhưng thực ra 99 người trong số đó đã lầm tưởng. Chỉ một người duy nhất có thể nhận được vàng vật chất khi đợt hoảng loạn diễn ra.

Đòn bẩy là tốt miễn là thị trường có hai chiều. Miễn là hành động giá không bị bóp méo và miễn là mọi người sẵn sàng gia hạn hợp đồng, và miễn là mọi người không khăng khăng đòi nhận vàng vật chất, thì thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách sử dụng đòn bẩy cao sẽ hoạt động khá tốt. Vấn đề là có quá nhiều giả định, thậm chí có thể tồn tại lúc đầu, nhưng lại biến mất ngay sau đó. Những năm gần đây, các ngân hàng trung ương trên thế giới cũng yêu cầu nhận vàng vật chất từ những người cất giữ vàng tại Ngân hàng Anh Quốc và Cục Dự Trữ Liên Bang tại New York. Chúng ta đã thấy Venezuela lấy lại số vàng của họ về cất giữ tại Caracas. Đức cũng lấy vàng về cất ở Frankfurt, và những người chơi nhỏ hơn như Azerbaijan cũng lấy vàng của họ về cất ở Baku.

Thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách thu hút được một số người ký gửi nhất định ở New York, Luân Đôn và các trung gian ngân hàng là thành viên của Hiệp Hội Thị Trường Kim Loại Quý Luân Đôn. Nếu bạn lấy vàng vật chất ở New York và đưa nó về Frankfurt, điều này sẽ làm làm giảm lượng cung vàng để cho thuê tài chính trên thị trường New York. Không có thị trường cho thuê tài chính vàng phát triển ở Frankfurt. Kết quả của việc di chuyển vàng từ New York về Frankfurt là làm giảm lượng vàng sẵn có để đóng các vị thế bán khống trên thị trường New York. Lúc này, hoặc là phải tăng đòn bẩy hệ thống hoặc là yêu cầu đóng vị thế khống ở một nơi nào đó trên thị trường vật chất.

Đối với thị trường vàng vật chất thuần túy, có một số giao dịch đang diễn ra. Nếu bạn là người mua lớn trên thị trường vàng vật chất, bạn sẽ nhận ra bạn phải có nguồn vàng trực tiếp từ những người luyện vàng, vốn dĩ không bán vàng trên thị trường thứ cấp. Trong điều kiện bình thường, thị trường hoạt động tốt, nếu bạn là người mua, và một ai đó là người bán, người môi giới sẽ phát hiện ra cả hai phía, sau đó mua từ người bán, và bán lại cho tôi, để nhận hoa hồng. Bây giờ, điều gì sẽ xảy ra nếu có nhiều người mua trên thị trường nhưng lại có số ít người bán, người môi giới chỉ còn cách phải tìm mua vàng trực tiếp từ người luyện vàng. Các nhà luyện vàng đến mất khoảng 5 đến 6 tuần để vận chuyển vàng cho họ.

Trung Quốc, Nga, Iran và ngân hàng trung ương của một số quốc gia khác đang dự trữ vàng vật chất nhanh nhất họ có thể. Trung Quốc không công khai điều này. Vào tháng 7.2915, Trung Quốc cập nhật lượng vàng dự trữ chính thức lần đầu tiên kể từ năm 2009 là 1,658 tấn, tăng mạnh so với con số dự trữ công bố trước đó là 1,054 tấn. Trung Quốc gần đây đã bắt đầu cập nhật dự trữ vàng hàng tháng theo yêu cầu báo cáo của IMF. Nhưng con số trên của Trung Quốc là quá thấp vì họ đang dự trữ lượng vàng lớn hơn nhiều, có lẽ là 3,000 tấn hoặc hơn thế tại một cơ quan gọi là SAFE (State Administration of Foreign Exchange- Ủy Ban Nhà Nước về Giao Dịch Ngoại Hối). Số vàng này được bảo vệ bởi lực lượng Quân Giải Phóng Nhân Dân. Nga thì minh bạch hơn. Ngân hàng trung ương của Nga cập nhật dự trữ vàng hàng tháng, và không có bằng chứng cho thấy có thêm vàng ngoài sổ sách giống như Trung Quốc. Nga có khoảng 1,400 tấn vàng trong quỹ dự trữ.

Nga có thể mua vàng từ các công ty khai khoáng trong nước, nên không cần phải tham gia thị trường. Trung Quốc lại cần vàng càng nhanh càng tốt đến nỗi mặc dù họ có những công ty khai khoáng vàng lớn nhất thế giới nhưng vẫn không đủ, vì thế Trung Quốc mua thêm vàng từ thị trường. Trung Quốc làm điều này một cách lén lút bằng cách sử dụng các hoạt động chuyển đổi và tài sản quân đội nhằm tránh tác động đến giá vàng trên thị trường chính thức.

Những người mua vàng quốc tế như Nga, Trung Quốc, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Jordan và một số quốc gia khác đang tăng tích trữ vàng. Điều này sẽ tạo nên sự thiếu hụt lớn trên thị trường vàng. Tuy nhiên, có lẽ điều này không xảy ra vào ngày mai: không nên đánh giá thấp khả năng các ngân hàng trung ương có thể thao túng vàng lâu hơn kỳ vọng. Nhưng nếu nhu cầu vàng vẫn còn lớn (và tôi kỳ vọng như thế), cuối cùng sẽ dẫn đến sự thiếu hụt trên thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách, và các hợp đồng vàng trên giấy tờ sổ sách sẽ sụp đổ. Lúc này, chúng ta sẽ thấy việc định giá trên thị trường vàng giấy tờ sổ sách sẽ bị loại bỏ.

Vào năm 2013, tôi đã gặp một nhà điều hành cao cấp của một trong những công ty luyện vàng lớn nhất trên thế giới ở Thụy Sĩ. Nhà máy của ông hoạt động quá công suất, 24 giờ mỗi ngày. Ông bán tất cả số vàng mà công ty có thể sản xuất được, khoảng 20 tấn mỗi tuần. 10 tấn trong số đó là cho Trung Quốc mỗi tuần, tức khoảng 500 tấn vàng mỗi năm chỉ tính riêng từ nhà máy luyện vàng này. Trung Quốc vẫn muốn nhiều hơn thế. Nhưng ông sẽ không bán nó cho họ nữa, vì ông còn phải chăm sóc những khách hàng khác, chẳng hạn như Rolex, và những đối tác làm ăn lâu dài đang cần vàng như các công ty nữ trang và đồng hồ.

Công ty luyện vàng này lấy vàng từ nhiều nguồn, thường là các thỏi vàng 400 ounce đã cũ, nấu chảy chúng, luyện trở lại thành vàng nguyên nhất 99.90% cho đến nguyên chất 99.99%, chuyển nó dưới dạng các thỏi vàng 1 kg, và giao cho khách hàng, chủ yếu là Trung Quốc.

Các kho chứa vàng gần như trống rỗng. Định kỳ có khoảng vài trăm tấn vàng rời khỏi kho chứa GLD; và kho chứa COMEX gần như ở mức đáy thấp nhất mọi thời đại.

Ở Thụy Sĩ, tôi cũng gặp một vài nhà điều hành hầm vàng, các nhà logistic chuyên thực hiện vận chuyển và cất trữ vàng. Họ đã nói với rôi rằng, họ đã không thể kịp xây các hầm chứa vàng. Gần đây, họ đang phải thương thảo với quân đội Thụy Sĩ để tiếp quản một ngọn núi lớn ở Alps mà bên trong có các khoang sâu và từng được sử dụng cho mục đích quân sự. Bên trong là các đường hầm và các phòng từng được sử dụng bởi quân đội Thụy Sĩ nhằm lưu trữ vũ khí, đạn dược. Quân đội Thụy Sĩ hiện đang loại bỏ các ngọn núi này và cho phép các nhà quản lý hầm vàng sử dụng để chứa vàng. Các công ty logistic chuyên vận chuyển vàng đã thực hiện việc di chuyển số vàng từ các ngân hàng như UBS, Credit Suisse, và Deutsche Bank về các kho chứa vàng tư nhân đặt tại Brink’s, Loomis và các nhà quản lý hầm vàng khác.

Có độ trễ trong quá trình chuyển giao vàng vật chất vì các hầm vàng và người luyện vàng không thể đáp ứng kịp về cả kho chứa lẫn số lượng vàng luyện mới. Nếu vàng vật chất bị thiếu hụt nguồn cung ngắn hạn, tại sao giá vàng vẫn giảm giá trong những năm gần đây (2012-2015)? Câu trả lời là có một lượng bán lớn trên thị trường tương lai và có một lượng bán lớn trên thị trường vàng không được chỉ định (unallocated gold) khiến cho giá tiếp tục đi xuống. Giá vàng giống như ở trong một cuộc chiến làm nghèo người hàng xóm giữa thị trường vật chất và thị trường giao dịch trên giấy tờ sổ sách.

Khi bạn ở trong cuộc chiến làm nghèo người hàng xóm, mọi thứ có thể rất biến động. Chúng ta có hai nhóm mạnh đang chơi kéo co với nhau. Bạn có các ngân hàng trung ương, các ngân hàng kim loại quý các quỹ phòng hộ ở cuối một đằng dây và những người mua lớn và các nhà đầu tư các nhân ở đầu dây còn lại. Sớm hay muộn, một nhóm sẽ phải từ bỏ và đầu dây bên kia sẽ thắng. Bất cứ sự gián đoạn không kỳ vọng nào trong việc chuyển giao vàng vật chất có thể kích hoạt cơn sốt mua vàng với các mức giá cao trên trời. Chẳng hạn như một sự cố gián đoạn có thể xảy ra do thất bại chuyển giao vàng, hoặc một sàn giao dịch vàng bị vỡ nợ, hoặc một nhà tài chính nào đó tự sát. Những tình huống này luôn có thể xảy ra.

Cái Tháp Ngược và Chiến Tranh Tiền Tệ

Phân tích trên cho thấy thị trường vàng trên giấy đang xây trên cái tháp ngược như thế nào. Đáy tháp là thị trường vàng vật chất, vốn đang ngày càng teo dần vì hành động rút vàng, cất vào kho của Nga, Trung Quốc, trong khi thị trường vàng trên giấy ngày càng mở rộng.

Trở lại với câu chuyện hiện nay. Điều gì sẽ xảy ra nếu một dealer vàng không chuyển giao vàng đúng theo hợp đồng cho một khách hàng lớn. Khi thông tin này bị rò rĩ (điều này luôn xảy ra), có thể làm mất niềm tin vào các mối quan hệ của thị trường vàng trên giấy tờ sổ sách và đám đông đổ xô chuyển đổi các hợp đồng vàng trên giấy tờ sổ sách thành vàng vật chất bằng cách yêu cầu chuyển giao vàng từ các hầm vàng của ngân hàng. Điều này tiếp tục gây ra những lần chuyển giao vàng theo hợp đồng thất bại khác vì không có đủ vàng vật chất để thực hiện. Những người canh giữa vàng và sàn vàng buộc phải dùng đến những điều khoản cưỡng ép trong hợp đồng để hủy nghĩa vụ chuyển giao vàng và thanh toán thay thế bằng tiền mặt. Nhưng điều đó khiến cho các nhà đầu tư nhận ra cơn hoảng loạn này tồi tệ hơn họ nghĩ và chẳng bao giờ nhận được vàng từ các hợp đồng, nên quay sang những nơi khác để mua vàng vật chất thay thế. Điều này nhanh chóng biến vòng xoáy mất kiểm soát thành cơn sốt mua hoảng loạn lớn hơn.

Nhưng đó chưa phải là tất cả. Mọi việc sẽ tồi tệ hơn nữa nếu chính phủ Mỹ cũng phải nhảy vào can thiệp thị trường vàng. Đừng bao giờ quên rằng, chính phủ Mỹ đã từng làm điều đó vào năm 1933.  FED đưa ra đạo luật Executive Order 6102 vào ngày 5.4.1933, một trong những đạo luật bất thường nhất trong lịch sử nước Mỹ.

Người Mỹ được yêu cầu giao vàng của họ cho chính phủ và họ nhận lại tiền giấy với mức giá 20.67 USD/oz. Một vài ngoại lệ dành cho nha sĩ, những người “hợp pháp và quen thuộc” với việc sử dụng vàng trong ngành nghệ thuật. Người dân chỉ được được cho phép nắm giữ lượng vàng trị giá 100 USD khoảng 5 ounce với mức giá năm 1933, và vàng dưới dạng đồng tiền vàng. Ai tiếp tục nắm giữ vàng và vi phạm đạo luật sẽ bị phạt 10,000 USD tương đương 165,000 USD với thời giá hiện nay, một mức phạt lớn bất thường.

Tổng Thống Roosevelt tiếp tục tung ra một loạt các lệnh bổ sung khác, bao gồm Executive Order 6111 vào ngày 20.4.1933, cấm xuất khẩu vàng ra khỏi Mỹ trừ khi có được sự đồng ý của Bộ Tài Chính. Executive Order 6261 vào ngày 29.8.1933, lệnh các nhà khai thác vàng của Mỹ bán sản phẩm của họ cho Bộ Tài Chính Mỹ theo giá quy định của Bộ Tài Chính, và tiến tới quốc hữu hóa các mỏ vàng.

Kết quả là, Roosevelt đã nhanh chóng gia tăng lượng vàng nắm giữ chính thức. Ước tính tạm thời là người dân đã bán hơn 500 tấn vàng cho Bộ Tài Chính vào năm 1933. Hầm trữ vàng Fort Knox được xây dựng vào năm 1937 nhằm mục đích cất giữ lượng vàng thu được từ dân Mỹ.

Việc tịch thu vàng của Roosevelt để lại một hoài nghi về giá trị mới của đồng USD so với vàng vì mục đích thương mại quốc tế và thanh toán. Với quy định 20.67 USD/ounce vàng, FED tiếp tục mua vàng trên thị trường mở bắt đầu từ tháng 10.1933, khiến cho giá vàng tăng từ từ và cho phép phá giá đồng USD so với vàng. 3 tháng sau, giá vàng được FED đẩy lên mức 35 USD/oz. Từ khi bắt đầu đến khi kết thúc, đồng USD đã bi phá giá 70% so với vàng.

Ngày nay, ước tính khoảng 6,000 tấn vàng tại Cục Dự Trữ Liên Bang ở New York tại tầng hầm Manhattan trên phố Liberty. Chỉ một phần nhỏ trong số vàng này thuộc về chính phủ Mỹ, phần lớn là của các quốc gia nước ngoài và IMF, hoàn toàn có thể dễ dàng bị tịch thu bởi Bộ Tài Chính Mỹ để đối phó với tình huống kinh tế khẩn cấp. Ước tính có khoảng 3,000 tấn vàng gần Cảng hàng không JFK, và một số địa chỉ lưu trữ vàng lớn khác bao gồm hầm vàng HSBC tại phố 39 và Đại lộ Thứ Năm ở thành phố New York.

Thật khó hình dung ở thời đại ngày nay, nhưng hoàn toàn có thể nước Mỹ tịch thu tất cả số vàng này, chuyển nó thành quyền sở hữu của chính phủ Mỹ, và đưa cho những người chủ cũ một biên nhận, và nói rằng họ có được sự đảm bảo bằng vàng dựa trên sự đồng thuận tương lai với các quy định mới theo hệ thống tiền tệ quốc tế được Mỹ khởi tạo.

Nỗi lo sợ chính phủ Mỹ tịch thu vàng sẽ càng khiến công chúng lo sợ và ráo riết mua vàng để tích trữ tài sản, đặc biệt là giới siêu giàu. Lúc này ai sẽ định giá vàng? Giá vàng sẽ là bao nhiêu 2,000 USD/oz; 5,000 USSD/oz hay những con số không tưởng 10,000 USD/oz. Thật khó để tưởng tượng khi hệ thống vàng hiện nay sụp đổ.

[1] Người dịch: Vàng không được chỉ định (unallocated gold) https://www.bullionvault.com/guide/gold/Unallocated-gold