Giá dầu âm: cuộc chiến “vương quyền” và hệ lụy

Bài viết được biên tập lại trên báo Đầu Tư Tài Chính. Dưới đây là bài trước biên tập

Ai là người đầu tiên dự đoán trước kịch bản giá dầu âm?

Trước ngày 21/4/2020 lịch sử, chuyên gia dầu lửa kỳ cựu Paul Sankey của ngân hàng Mizuho đã đưa ra một bài dự báo gây sốc: “Giá dầu có thể đi về mức âm- Vâng, đó là khi người mua được nhận tiền để lấy hàng”. Bài viết được đăng tải bởi trang Zero Hedge vào ngày 17/3/2020.

Lý do: “Paul Sankey ước tính tình trạng dư cung khoảng 15 triệu thùng/ngày. Điều này sẽ khiến giá dầu về vùng âm khi các thùng dầu của Nga và Ả Rập Xê Út tham gia thị trường. Theo Sankey, các kho chứa của Mỹ đã đầy 50%, và chỉ có thể chứa thêm được 135 triệu thùng. Với giả định tốc độ lưu kho là 2 triệu thùng/ngày, Mỹ có thể bổ sung 14 triệu thùng/tuần vào kho chứa. Như vậy, chỉ trong 10 tuần nữa, kho chứa của Mỹ sẽ đầy.”

Thậm chí các kho chứa ở Cushing (Oklahoma) còn đầy sớm dự báo của Paul Sankey. Chỉ tầm 4 tuần sau dự báo, ngày 21/4/2020 đã đi vào lịch sử của ngành dầu mỏ với con số -37 USD/thùng của hợp đồng tương lai dầu WTI tháng 5. Đó chính là ngày đáo hạn hợp đồng tương lai dầu WTI tháng 5. Thông thường, sẽ có một tỷ lệ người mua phải thực hiện mua dầu để đáp ứng nhu cầu thực như các công ty cung cấp dầu trong ngành hàng không, bán xăng dầu lẻ. Tuy nhiên, khi các máy bay và phương tiện đi lại còn nằm im trên mặt đất thì chính những người có nhu cầu thực cũng không cần. Tệ hơn thế, họ cũng không biết phải chứa dầu vào đâu khi các bể chứa đã đầy.

Chính điều này khiến dân đầu cơ lẫn những người mua thực phải bán ra một lượng lớn hợp đồng tương lai dầu WTI tháng 5. Khi có quá ít người mua trong khi phe bán áp đảo, giá dầu tháng 5 đã ghi con số âm đúng như dự báo của Paul Sankey. “Làm ơn ai đó hãy mang dầu đi vì chúng tôi không còn chỗ chứa. Bạn sẽ nhận được gần -40 đôla cho mỗi thùng dầu bạn khuân đi”. Đó là cách nói vui của nhiều nhà đầu tư khi nhìn vào con số âm của giá dầu.

Đồ thị dưới cho thấy thị trường dầu mỏ đang rất mất cân bằng. Trong khi nguồn cung dầu ở mức 90 triệu thùng/ngày, nhưng lượng cầu tiêu thụ là 75 triệu thùng/ ngày. Khoảng trống giữa cung và cầu là tầm 20-25 triệu thùng/ngày. Và lượng dầu cần lưu kho thực tế cũng gần bằng với mức chênh lệch cung cầu. Đó chính là lý do vì sao, các kho chứa dầu của Mỹ hết nhanh hơn so với dự báo mức lưu kho 2 triệu thùng/ngày của Sankey. Quả thực, sự tuột dốc của ngành hàng không là thảm hại hơn nhiều so với những gì chúng ta có thể tưởng tượng. Tập đoàn Berkshire Hathaway của tỉ phú Warren Buffett đã bán bớt các khoản đầu tư ở hai hãng không là Delta Air Lines và Southwest Airlines vì triển vọng không mấy sáng sủa của ngành nay. Nếu trước đây mỗi ngày nước Mỹ có khoảng 2.2 triệu hành khách đi máy bay, thì kể từ khi có dịch covid-19, chỉ còn khoảng 150,000 hành khách/ngày.

Paul Sankey không phải là người duy nhất nhận thấy khả năng thiếu hụt kho chứa. Trước ngày 21 tháng 4 đen tối, nhiều chuyên gia năng lượng đã cảnh báo các kho chứa xăng của các hãng hàng không đã bắt đầu đầy trong tháng 3. Sự điêu đứng của ngành khàng không, khiến ngành dầu thô mất đi lực cầu đến 7 triệu thùng/ngày (theo ước tính của Bloomberg).

Nhưng có thực là bạn nhận sẽ nhận được tiền nếu như lấy đi một thùng dầu từ nhà sản xuất? Hay viễn cảnh bạn sẽ được đổ xăng miễn phí? Không! hợp đồng dầu tương lai tháng 6 vẫn ở mức tầm trên 20 USD vào thời điểm đáo hạn hợp đồng dầu WTI tháng 5. Con số âm của hợp đồng dầu tương lai chỉ mang tính chất kỹ thuật trong giao dịch hợp đồng tương lai. Hợp đồng dầu tương lai tháng 6 tập trung vào dầu Brent vốn chưa bị sức ép lớn về chỗ chứa dầu. Điều này tạo nên một spread lớn giữa dầu WTI và dầu Brent vào ngày đáo hạn hợp đồng tương lai dầu tháng 5. Sau ngày đáo hạn hợp đồng tương lai tháng 5, giá dầu WTI trở lại mức bình thường và khoảng trống spread được thu hẹp lại. Giá xăng, dầu diesel, xăng máy bay sẽ nằm ở mức thấp chứ không phải là “biếu không”.

                                                                           

Sau dự báo chính xác con số âm của giá dầu, Paul Sankey đang tiếp tục cảnh báo con số -100 USD/thùng khi hợp đồng dầu tương lai tháng 6 đáo hạn vào tháng tới. Khi mà các kho chứa dầu đã hết và khả năng hoạt động trở lại của ngành hàng không vẫn còn mờ mịt thì bất cứ chuyện gì cũng có thể xảy ra.

Việc đóng cửa các giếng dầu là một bài toán khó vì chi phí để mở lại là khá lớn (khoảng 5-10 triệu USD đối với mỏ trên đất liền và chi phí đối với các mỏ dầu ngoài khơi còn đắt đỏ hơn nhiều lần). Chưa kể là các tác động đến môi trường.

Cuộc chiến vương quyền.

Giá dầu đang ở mức thấp khó tin như hiện nay, thậm chí nói vui là còn “rẻ hơn cả nước” không có nghĩa dầu trở nên vô giá trị. Thực tế, chúng ta vẫn rất cần dầu cho tới khi có một dạng năng lượng mới thay thế. Giống như cách nói của Daniel Yergin, dầu mỏ luôn là cuộc chiến của “tiền bạc và quyền lực”. Một thực tế là dịch Covid-19, và trước đó là chiến tranh thương mại Mỹ-Trung 2018 đã làm tổn thương nghiêm trọng nhu cầu dầu mỏ, nhưng kết cục như hiện nay cũng là vì một cuộc chiến tranh giành thị phần giữa ba ông lớn: Mỹ, Nga, Ả Rập Xê Út.

Trước đây, bản đồ quyền lực trong ngành dầu mỏ là giữa Nga và Ả Rập Xê Út. Cả hai quốc gia này có thể chi phối giá dầu. Bằng chứng là thỏa thuận cắt giảm giữa hai quốc gia này vào tháng 2 năm 2016 đã kéo giá dầu lên từ mức 25 USD/thùng lên 60-70 USD/thùng vào năm 2018. Nhưng bây giờ, bản đồ quyền lực đã phân chia lại với sự xuất hiện của các tay chơi mới là Mỹ (dầu đá phiến) và cả Canada. Khi một thế lực mới trỗi dậy, ắt hẳn sẽ xảy ra cuộc chiến để phân chia “địa bàn”.

Tại sao Nga phải khơi mào cuộc chiến dầu mỏ với Ả Rập Xê Út trong bối cảnh nền kinh tế thế giới đang ảm đạm vì virus? Đó là vì Nga muốn bắt ép Mỹ phải tham gia vào cuộc chơi cùng cắt giảm. Đã từ lâu, Nga đã thấy mỗi lần Nga-Ả Rập Xê Út cùng cắt giảm sản lượng, thì phần dôi dư ra ngay lập tức lại được Mỹ tăng thêm, khiến nguồn cung của dầu lúc nào cũng dư thừa. Mỹ đang làm “ngư ông đắc lợi” dựa trên nỗ lực cắt giảm của Nga- Ả Rập Xê Út. Điệp khúc “giá dầu lên, thì Mỹ lại lợi dụng cơ hội tăng sản lượng để bán hưởng lợi”.

Ngày 13/4/2020, chúng ta có một thỏa thuận lịch sử khi các ông lớn đồng ý cắt giảm 9.7 triệu thùng dầu/ngày. Nhưng thực tế đây chỉ là một hành động mang tính tương trưng. 9.7 triệu thùng dầu/ngày, vốn là phần mà cả Nga, Mỹ, Ả Rập Xê Út chẳng biết bán cho ai khi phía cầu biến mất. Không ai thực sự muốn cắt giảm sản lượng cả! Họ chỉ ký một thỏa thuận cho cái đã rồi.

Daniel Yergin nói: trước covid-19, chúng ta có “double whammy (có hai vấn đề cùng lúc)” là dầu mỏ và địa chính trị. Nhưng giờ đây chúng ta có “triple whammy (có ba vấn đề cùng lúc)” là dầu mỏ, địa chính trị và virus. Với thử thách ngày càng lớn, viễn cảnh giá dầu nằm ở mức thấp trong thời gian dài là hoàn toàn có thể.

Hệ lụy và triển vọng

Giá dầu đang nằm ở mức thấp kỷ lục như hiện nay đang là mồi lửa đe dọa cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, đặc biệt là ngành công nghiệp dầu đá phiến của Mỹ vốn đang sống trên đống nợ nần. Chủ nợ của các công ty dầu đá phiến Mỹ không ai khác chính là các ngân hàng ở Châu Âu và Mỹ. Trong bối cảnh các ngân hàng Châu Âu đang lâm vào khó khăn, thì một làn sóng vỡ nợ của các công ty dầu đá phiến có thể khiến hệ thống ngân hàng Âu-Mỹ đang “yếu ớt” sẽ “gục ngã”. Đây chính là cảnh báo của Harry Dent, trong cuốn sách “Thương Vụ Để Đời”, với sự sụp đổ của giá dầu là mồi lửa thứ ba của Đại Khủng Hoảng.

Nhưng có điều còn nguy hiểm hơn nữa, giá dầu thấp có nguy cơ dẫn tới sự gia tăng của các xung đột địa chính trị, đặc biệt tại Trung Đông. Xung đột chính trị là một trong những cách làm tăng giá dầu. Trong những ngày gần đây, tổng thống Donald Trump bất ngờ đưa ra dòng tweet: “Hải quân Mỹ sẽ bắn hạ bất cứ tàu Iran nào quấy rối quân đội Mỹ ở vùng Vịnh”. Căng thẳng giữa Mỹ và Iran đang ở mức căng thẳng sau vụ “giết tướng Iran” hồi đầu năm. Nếu khu vực Trung Đông bất ổn, thì Biển Đông sẽ có khoảng trống quyền lực để cho những ông lớn ở đây trỗi dậy.

Khó có thể biết trước khả năng giá dầu có thể hồi phục trong thời gian tới hay không, nhưng quan điểm của người viết cho rằng, một khi nền kinh tế thế giới bắt đầu trở lại sau thời gian “lockdown” thì nó sẽ khôi phục lai một phần nguồn cầu của dầu. Một tin vui là khả năng dịch Covid đã đạt đỉnh lây nhiễm vào giữa tháng 4 và các quốc gia đang nới lỏng việc cách ly xã hội. Các kế hoạch mở cửa nền kinh tế đang được bàn tới. Giữa tháng 5, sẽ là khoảng thời gian để cho các quốc gia bắt đầu đẩy mạnh các hoạt động kinh tế và nó sẽ giúp giá dầu phục hồi.

Trương Minh Huy