TTCK Việt Nam
Cơ chế Mua bán điện trực tiếp (DPPA): Kỳ vọng tiếp cận Năng lượng tái tạo giá rẻ và những điểm nghẽn pháp lý
Để thúc đẩy mục tiêu phát triển Năng lượng tái tạo (NLTT) tại Việt Nam, Bộ Công Thương (BCT) đã ban hành các văn bản hướng dẫn về cơ chế Mua bán điện trực tiếp (DPPA), cho phép khách hàng tiêu thụ khối lượng lớn ký hợp đồng mua điện trực tiếp từ các nhà máy NLTT, thay vì phải thông qua Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và lưới điện quốc gia. Cơ chế này được Chính phủ hợp pháp hóa thông qua Nghị định 80/2024/NĐ-CP và Nghị định 57/2025/NĐ-CP.
VDSC kỳ vọng DPPA sẽ tạo điều kiện cho các khách hàng công nghiệp tiếp cận trực tiếp tới các nguồn NLTT với mức giá rẻ hơn, đồng thời đảm bảo nguồn tiêu thụ ổn định cho các nhà máy điện. Theo quy định, bên bán chỉ giới hạn ở các nhà máy điện mặt trời và điện gió, trong khi bên mua là khách hàng tiêu thụ khối lượng lớn. Mức giá mua điện tối đa cho khách hàng được quy định không được vượt quá khung giá của BCT và EVN, dao động trong khoảng 1,012 – 1,987 đồng/kWh, có thể thấp hơn từ 11% đến 118% so với giá bán lẻ bình quân của EVN.
Hai mô hình vận hành và cấu trúc thanh toán
BCT đề xuất hai phương pháp chính để thực hiện DPPA.
Thứ nhất là mô hình Mua bán điện thông qua lưới điện kết nối riêng (hay còn gọi là Kết nối trực tiếp). Trong mô hình này, đơn vị phát điện và khách hàng sẽ tự đầu tư xây dựng đường dây truyền tải riêng để giao nhận điện. Ưu điểm nổi bật của mô hình này là tính đơn giản, minh bạch và dễ triển khai. Tuy nhiên, nhược điểm lớn nhất là hạn chế về khoảng cách địa lý; khi đường truyền tải quá dài, tổn thất điện năng trong quá trình truyền dẫn sẽ làm giảm hiệu quả kinh tế, khiến mô hình chỉ phù hợp cho khách hàng có vị trí gần với nhà máy phát điện.
Thứ hai là mô hình Mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện quốc gia (hay còn gọi là Kết nối ảo), trong đó việc giao nhận điện diễn ra giữa ba bên: khách hàng, EVN, và đơn vị phát điện NLTT. Mô hình này cho phép các khách hàng lớn mua điện trực tiếp từ các nhà máy NLTT ở xa mà không cần tự đầu tư xây dựng đường dây truyền tải riêng, qua đó tiết kiệm chi phí đầu tư hạ tầng. Tuy nhiên, để cân bằng lợi ích ba bên, cơ chế thanh toán trong mô hình này phức tạp hơn. Khách hàng sẽ sử dụng điện trực tiếp từ lưới điện và trả cho EVN các khoản chi phí điện năng, chi phí dịch vụ hệ thống điện, và đặc biệt là phí bù trừ chênh lệch. Khoản bù trừ chênh lệch này khiến tổng chi phí sử dụng điện của khách hàng có thể cao hơn so với kỳ vọng ban đầu.
Các bên tham gia tiềm năng và Điểm nghẽn pháp lý
Cơ chế DPPA tạo ra lợi thế rõ rệt cho các Khách hàng sử dụng điện lớn độc lập, bao gồm các doanh nghiệp có nhu cầu điện cao như nhà máy công nghiệp, sản xuất linh kiện điện tử, hay trung tâm dữ liệu, với sản lượng tiêu thụ bình quân từ 200,000 kWh/tháng trở lên.
Ngoài việc tiếp cận nguồn NLTT giá rẻ, các doanh nghiệp này còn được cấp chứng chỉ sử dụng năng lượng sạch (Carbon credit), một loại chứng chỉ quan trọng với các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư tại Việt Nam. Các Khu công nghiệp cũng là đối tượng tiềm năng khi họ có thể hoạt động như đơn vị bán lẻ điện, ký hợp đồng DPPA và đầu tư đường dây kết nối trực tiếp, giúp các khách hàng thuê đất nhỏ lẻ trong KCN cũng tiếp cận được nguồn điện giá thấp.
Đối với các Đơn vị phát điện NLTT có công suất trên 10 MW, cơ chế DPPA giúp họ đảm bảo đầu ra ổn định, tối đa hóa sản lượng tiêu thụ và giảm phụ thuộc vào nhu cầu huy động từ lưới điện quốc gia, từ đó rút ngắn thời gian hoàn vốn đầu tư.
Mặc dù đã có văn bản hướng dẫn, VDSC nhận định việc triển khai DPPA trên thực tế vẫn chưa có tiến triển đáng kể do các vướng mắc pháp lý và kỹ thuật. Các điểm nghẽn bao gồm:
- Khung giá bán: Luật Điện lực quy định giá thỏa thuận không được vượt trần khung giá phát điện, nhưng hiện tại mới chỉ có điện mặt trời trang trại và điện gió có khung giá, còn điện mặt trời mái nhà triển khai theo DPPA vẫn chưa có quy định cụ thể.
- Thiếu cách tính chi phí vận hành: Văn bản chưa làm rõ cách tính cụ thể các khoản phí truyền tải, phí phân phối và phí điều độ hệ thống, gây khó khăn cho các bên khi dự toán chính xác chi phí để đàm phán hợp đồng
-
Khoản bù trừ chênh lệch (Fc): Đây là khoản phí đáng kể trong mô hình kết nối ảo, không trực tiếp liên quan đến NLTT, được dùng để cân bằng chi phí với các nguồn BOT, thủy điện chiến lược, và các nhà máy khác. VDSC coi đây là rào cản lớn đối với cơ chế DPPA. Tuy nhiên, Bộ Công Thương đang yêu cầu EVN loại bỏ phần chi phí này để giảm gánh nặng cho khách hàng.