TTCK Thế giới
Cuộc chiến thuế của Trump: Kẻ thua đậm, người thắng lớn
Washington – Nỗ lực của Tổng thống Donald Trump nhằm “viết lại” trật tự kinh tế toàn cầu thông qua hàng loạt mức thuế mới của Mỹ nhiều khả năng sẽ khiến quy mô nền kinh tế thế giới nhỏ hơn so với kịch bản bình thường, đồng thời thổi bùng thêm căng thẳng trong quan hệ giữa Mỹ với cả đồng minh lẫn đối thủ. Thậm chí, đã bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu cho thấy chính kinh tế Mỹ cũng đang chịu tác động tiêu cực từ các loại thuế này.
Tất nhiên, đó không phải là cách ông Trump và các cố vấn của mình nhìn nhận.
Họ coi nguồn thu từ thuế quan là “khoản lợi bất ngờ” giúp bù đắp chi phí ngân sách cho các gói cắt giảm thuế mà Quốc hội đã gia hạn hồi tháng 6, đồng thời dẫn chứng các cam kết đầu tư mới từ cả doanh nghiệp lẫn các quốc gia khác mà họ tin rằng cuối cùng sẽ tạo thêm việc làm cho người Mỹ. Khi phần lớn thế giới – bao gồm Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản – đã đồng ý các thỏa thuận sơ bộ và không trả đũa trước các mức thuế cao hơn của Mỹ, chính quyền Trump càng tự tin vào chiến lược của mình.
Mức thuế mới áp lên gần như toàn bộ các đối tác thương mại của Mỹ, bắt đầu có hiệu lực ngay sau nửa đêm ngày 7/8 tại New York, đã đưa thuế quan của nền kinh tế lớn nhất thế giới lên ngưỡng chưa từng thấy kể từ Đạo luật Smoot–Hawley năm 1930 – đạo luật áp thuế khiến cuộc Đại Suy thoái thêm sâu và kéo dài.
Theo ước tính của Bloomberg Economics, tổng hợp các biện pháp của ông Trump sẽ đẩy mức thuế trung bình của Mỹ lên 15.2% – cao hơn rất nhiều so với mức 2.3% năm 2024. Hệ quả là GDP toàn cầu đến cuối năm 2027 sẽ nhỏ hơn 2,000 tỷ USD (tương đương 2.6 nghìn tỷ SGD) so với kịch bản không có các biện pháp này.
Trong thỏa thuận đình chiến thương mại với Trung Quốc, Mỹ vẫn duy trì mức thuế 30% đối với hàng hóa Trung Quốc.
Hàng nhập khẩu từ Anh và Singapore chịu tác động ít nhất – thuế 10% – trong khi EU và Nhật Bản ở mức 15%. Hàng hóa từ Thụy Sĩ chịu mức phạt nặng hơn – 39% – còn Ấn Độ, quốc gia bị ông Trump “điểm mặt” vì mua dầu từ Nga, có thể phải chịu thêm 25% thuế, nâng tổng mức lên 50% nếu biện pháp này được áp dụng vào ngày 27/8, khiến hầu hết xuất khẩu của nước này sang thị trường Mỹ gần như không còn hiệu quả kinh tế. Sản phẩm từ Brazil cũng đối diện mức thuế lên tới 50%.
Nhưng câu chuyện không chỉ đơn giản như vậy. Ngay khi dựng nên bức tường thuế quan lịch sử, ông Trump cũng tạo ra những “cánh cửa miễn thuế” xuyên qua nó.
Tính đến ngày 7/8, chính quyền Trump đã miễn áp thuế mới cho hơn 1,000 tỷ USD hàng hóa – tương đương hơn 1/3 tổng kim ngạch nhập khẩu năm 2024 của Mỹ, theo phân tích của Bloomberg News.
Con số này có thể còn tăng khi hệ thống miễn thuế mập mờ – vốn dành ưu ái cho một số tập đoàn và ngành công nghiệp lớn của Mỹ – đi vào hoạt động.
Nhiều câu hỏi vẫn bỏ ngỏ xung quanh các đợt áp thuế bổ sung và những thỏa thuận sơ bộ mà ông Trump đã công bố với một số đối tác thương mại.
Nhưng có một điều chắc chắn: “Đế chế” thuế quan của ông Trump sẽ tạo ra rất ít người thắng và vô số kẻ thua.
Những mức thuế mới nào đang được Mỹ áp dụng?
Ông Trump đã nhắm đến hàng hóa từ mọi quốc gia mà Mỹ giao thương, đồng thời đưa ra các mức thuế riêng cho từng ngành. Các biện pháp đã có hiệu lực gồm:
- Thuế cộng dồn ít nhất 30% đối với nhiều sản phẩm từ Trung Quốc, ngoại trừ một số mặt hàng quan trọng. Mức này đã giảm so với đỉnh 145% hồi tháng 4 khi hai bên “ăn miếng trả miếng”. Thỏa thuận đình chiến hồi giữa tháng 5 sẽ hết hạn vào ngày 12/8.
- Thuế cơ bản tối thiểu 10% cho các hàng nhập khẩu khác, ngoại trừ một số trường hợp. Các quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ phải chịu mức “thuế đối ứng” từ 10%–41%, đa phần đã có hiệu lực từ 7/8.
- Hàng từ Canada và Mexico không thuộc USMCA chịu thuế lần lượt 35% và 25%. Năng lượng nhập từ Canada chịu thuế 10%.
- Hàng từ EU, Nhật Bản và Hàn Quốc chịu thuế 15% theo các thỏa thuận khung, ngoại trừ một số mặt hàng như máy bay, linh kiện máy bay, thuốc generic và hóa chất nhất định.
- Thuế bổ sung 40% với hàng “trá hình” – chuyển tải qua nước khác để né thuế. Quy tắc xuất xứ vẫn chưa được công bố.
- Thuế 50% với kim loại công nghiệp: áp cho thép, nhôm và các sản phẩm đồng bán thành phẩm, cùng linh kiện điện từ đồng.
- Thuế 25% với ô tô nguyên chiếc (trừ một số xe từ Canada, Mexico). Thuế 25% với linh kiện ô tô áp dụng dần trong 2 năm, nhưng miễn cho linh kiện đạt chuẩn USMCA. Xe từ Nhật, Hàn, EU chỉ chịu 15%.
- Bỏ quy định miễn thuế “de minimis” cho bưu kiện dưới 800 USD từ 29/8, áp dụng cho mọi đối tác (Trung Quốc và Hong Kong đã bị loại khỏi diện này từ trước).
Ai là những “kẻ thua” lớn nhất?
Ấn Độ nằm trong số chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Mức “thuế đối ứng” 25% áp lên hàng hóa Ấn Độ cao hơn so với các đối thủ Đông Nam Á đang cạnh tranh thay thế Trung Quốc trong chuỗi cung ứng Mỹ. Hàng Indonesia chịu thuế 19%, Việt Nam 20%. Nếu ông Trump áp thêm mức phạt vì Ấn Độ mua dầu Nga, xuất khẩu sang Mỹ của nước này có thể giảm 60%, kéo GDP mất 0.9%.
Thụy Sĩ cũng tương tự: mức thuế 39% đánh vào đồng hồ, chocolate, ngoại trừ dược phẩm và vàng. Trong khi đó, các nước láng giềng EU chỉ chịu thuế cơ bản 15%.
Ai đang hưởng lợi từ thuế quan của ông Trump?
Những công ty được miễn thuế là nhóm hưởng lợi lớn nhất. Sắc lệnh ngày 2/4 của ông Trump kèm danh mục 37 trang với hơn 1,000 mã hàng miễn thuế. Nhiều mã có thể chỉ tạm thời, nhưng vẫn là lợi thế lớn. Một số tập đoàn lớn như Apple còn được miễn lâu hơn.
Ngày 11/4, ông Trump bổ sung điện thoại thông minh, laptop và nhiều thiết bị công nghệ tiêu dùng vào danh mục miễn thuế – đồng nghĩa iPhone và sản phẩm Apple thoát thuế mới. Ngày 6/8, CEO Apple Tim Cook gặp Tổng thống tại Nhà Trắng, công bố kế hoạch tăng đầu tư 600 tỷ USD vào Mỹ trong 4 năm tới, đổi lại được miễn không chỉ thuế hiện tại mà cả thuế sắp áp với chip và sản phẩm chứa chip.
Samsung Electronics của Hàn Quốc cũng hưởng lợi. Ngành công nghệ đã né được hơn 7 tỷ USD tiền thuế chỉ trong 2 tháng, theo số liệu thương mại chính thức.
Trung Quốc – thắng hay thua?
Người thắng cuối cùng có thể là Trung Quốc. Dù xuất khẩu sang Mỹ giảm, nhưng nước này tìm được thị trường khác. Nguy cơ lớn hơn là một nước Mỹ cứng rắn có thể đẩy các quốc gia khác nghiêng về phía Trung Quốc, coi Bắc Kinh là đối tác kinh tế ổn định hơn.
Khi ông Trump dựng hàng rào thuế quan, Mỹ có nguy cơ trở thành “hòn đảo bảo hộ” giữa nền kinh tế toàn cầu, nhường sân cho sản phẩm Trung Quốc vốn ngày càng cạnh tranh.
Mục tiêu là thúc đẩy sản xuất trong nước, nhưng thực tế là chi phí đầu vào cao hơn sẽ khiến hàng Mỹ kém cạnh tranh hơn. Đồng thời, các khách hàng quốc tế cũng xa lánh – từ Canada với các cuộc tẩy chay hàng Mỹ, đến Ấn Độ tức giận vì bị ép bỏ dầu Nga.
Điều này có ý nghĩa gì với kinh tế Mỹ?
Tác động kinh tế của thuế quan không dễ đo lường.
Về lý thuyết, chúng có thể kích thích việc làm ở các ngành được bảo hộ khi doanh nghiệp dịch chuyển sản xuất vào Mỹ để tránh thuế.
Nhưng thực tế, việc làm ở ngành khác lại mất đi vì chi phí nhập nguyên liệu và linh kiện tăng.
Sự bất định về thời gian áp dụng và kéo dài bao lâu cũng làm doanh nghiệp và người tiêu dùng ngần ngại chi tiêu hoặc đầu tư.
Hơn một nửa hàng nhập Mỹ là nguyên liệu và linh kiện sản xuất. Mục tiêu là “hồi sinh” công nghiệp Mỹ, nhưng dù có nhiều tuyên bố đầu tư, việc làm mới lại chưa xuất hiện. Từ khi áp thuế hồi tháng 4, Mỹ đã mất 37,000 việc làm sản xuất.
Quy mô lớn của thuế quan làm dấy lên lo ngại lạm phát tăng, kinh tế giảm tốc, thậm chí suy thoái.
Triển vọng tăng trưởng có cải thiện chút ít sau khi hạ nhiệt căng thẳng với Trung Quốc, nhưng thuế nhập khẩu hiện đã cao gấp 6 lần so với trước khi ông Trump tái nhậm chức.
Số liệu GDP quý II/2025 cho thấy đầu tư giảm tốc, báo cáo việc làm tháng 7 ghi nhận thị trường lao động yếu.
Theo mô hình của Cục Dự trữ Liên bang (2018), cứ mỗi 1 điểm phần trăm tăng thuế sẽ kéo GDP giảm 0.14% và đẩy giá cả tăng 0.09%.
Bloomberg Economics tính toán: đợt tăng thuế ngày 7/8 có thể khiến GDP Mỹ giảm 1.8% và lạm phát tăng 1.1% – tác động sẽ lan trong 2–3 năm tới.