Việt Nam trở thành điểm then chốt trong chuỗi cung ứng khi các doanh nghiệp xoay trục khỏi Trung Quốc

Không gian tại khu công nghiệp Deep C Two ở miền bắc Việt Nam đang có nhu cầu lớn đến mức nhà phát triển KCN đã nghĩ đến việc làm thế nào để mở rộng thêm — bằng cáchlấn ra Biển Đông.

Một số nhà cung cấp lớn nhất cho các công ty công nghệ toàn cầu như Apple tập trung tại Deep C Two, gần cảng lớn nhất miền bắc Việt Nam, Hải Phòng. Giờ đây, căng thẳng địa chính trị giữa Bắc Kinh và Washington và những rủi ro đối với hoạt động kinh doanh do đại dịch Covid-19 gây ra đang thúc đẩy nhiều nhà sản xuất chuyển ra khỏi Trung Quốc — và Deep C, một nhà đầu tư của Bỉ điều hành năm khu vực tại Việt Nam, đang chuẩn bị sẵn sàng mở rộng.

Nếu có đủ nhu cầu, “chúng tôi sẽ lấy đất từ biển”, bà Dung Bùi Thị Thủy, một giám đốc marketing cho biết.

Sự dịch chuyển nhanh chóng sang các quốc gia như Việt Nam là một phần của chiến lược “Trung Quốc +1” nhằm định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi sự cạnh tranh gia tăng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ về công nghệ và an ninh, nhiều công ty lo sợ bị hạn chế việc sản xuất cái gì và có thể sản xuấ ở đâut. Do đó, nhiều công ty đang trong quá trình mở rộng sản xuất tại Trung Quốc, vẫn là trung tâm sản xuất lớn nhất thế giới, suy tính tới việc mở rộng sang các quốc gia khác.

Koen Soenens, giám đốc tiếp thị và bán hàng của Deep C cho biết: “Người Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc – dường như có một sự chuyển giao không thể ngăn cản hoặc ít nhất là chuyển từ Trung Quốc đại lục sang các nước khác. “Đối với các công ty nước ngoài hiện đang ở Trung Quốc, tôi đã hỏi họ làm gì tiếp theo. [Họ nói] ‘Đối với thị trường Trung Quốc, chúng tôi vẫn ở lại Trung Quốc; nhưng để phục vụ khách hàng nước ngoài, chúng tôi đang tìm kiếm một địa điểm mới’.”

Nhưng xu hướng này cũng cho thấy những rủi ro và sự không chắc chắn của việc chuyển nguồn lực sang các quốc gia như Việt Nam, nơi cơ sở hạ tầng vật chất và quan liêu, bao gồm cả mạng lưới điện, đang phải chịu sức ép của nhu cầu khi đất nước phải đối mặt với những cơn gió ngược từ nền kinh tế toàn cầu đầy biến động.

Tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt Nam đã giúp hàng triệu người thoát nghèo trong 30 năm qua và Việt Nam đã giành được vai trò lớn trong chuỗi cung ứng công nghệ: Apple đã sản xuất hàng triệu AirPods ở đó.

Nhưng một nhà ngoại giao châu Âu ở đó cho biết đất nước đang ở “ngã ba đường”, nơi phải giảm bớt nạn quan liêu, tạo ra một khuôn khổ pháp lý minh bạch hơn và loại bỏ băng đỏ “vô lý” (ND: ý chỉ các nhà tư bản đỏ đang bị đốt lò gần đây).

“Việt Nam đã nhận được lực cầu đầu tư mạnh mẽ . . . cho đến bây giờ điều đó thật dễ dàng đối với họ,” nhà ngoại giao nói, nhưng liệu Việt Nam có cơ sở hạ tầng để tăng trưởng hơn nữa hay không?

Khu công nghiệp Deep C ở Hải Phòng, Việt Nam, là nơi tập trung một số nhà cung cấp lớn nhất cho các công ty công nghệ toàn cầu © Linh Phạm/FT

Theo dữ liệu của chính phủ, Việt Nam thu hút được 22.4 tỷ USD từ các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài vào năm 2022, tăng 13.5% so với năm trước. Trong khi vốn FDI giảm nhẹ trong 5 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm ngoái, các nhà đầu tư, nhà phân tích và quan chức cho biết lãi suất vẫn cao. Việt Nam đã thu hút 962 dự án FDI mới trong 5 tháng đầu năm, tăng so với 578 dự án cùng kỳ năm ngoái.

Các công ty Nhật Bản, Singapore và Trung Quốc là những nguồn đầu tư mới lớn nhất vào Việt Nam- Vốn đăng ký mới năm 2022 ($mn), 10 nguồn hàng đầu

Hồ Đức Phớc, bộ trưởng tài chính Việt Nam, cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng cơ sở hạ tầng của đất nước đang “cải thiện và trở nên hiện đại hơn” và nêu bật một điểm thu hút lớn đối với các nhà đầu tư: lao động giá rẻ.

“Chúng tôi có nguồn lao động dồi dào và giá rẻ . . . [nó] sẽ rẻ trong một thời gian dài,” ông nói với Financial Times.

Tuy nhiên, một số nhà đầu tư đã nhận thấy một thị trường lao động thắt chặt. Soenens chỉ ra Pegatron, một trong những nhà cung cấp lớn nhất cho Apple, bắt đầu sản xuất thiết bị điện tử tại Hải Phòng vào năm 2021. Đến cuối năm sau, công ty Đài Loan hy vọng sẽ có 20,000 công nhân tại Deep C.

“Làm thế nào họ sẽ tìm thấy công nhân? Có lẽ nằm ngoài thành phố, nhờ họ đầu tư vào ký túc xá cho công nhân,” Soenens nói.

Cách đó khoảng 150 km tại khu công nghiệp Thanh Oai, Hà Nội, nơi B. Braun sử dụng khoảng 1,100 nhân viên, công ty công nghệ y tế này đang xem xét xây dựng ký túc xá tại chỗ vì họ có kế hoạch tăng gấp đôi đầu tư và lực lượng lao động trong vòng 5 năm tới.

Thị trường lao động căng thẳng và “ngày càng khó khăn hơn . . . Công ty nào cũng cần lao động có tay nghề cao”, ông Torben Minko, Giám đốc điều hành của B. Braun Việt Nam cho biết. “Thách thức là nguồn nhân lực. Nếu bạn phải xây dựng một nhà máy khổng lồ cần 10,000 công nhân, thì lượng công nhân này cần phải đến từ một nơi nào đó.”

Những người trẻ có trình độ cao của Việt Nam cũng mong muốn kiếm được nhiều tiền hơn mức lương tối thiểu hàng tháng, mà ở các thành phố lớn nhất là 4.68 triệu đồng (tức khoảng $198). Trần Khánh Ly, một nhà phát triển kinh doanh 24 tuổi tại Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết: “Tôi có thể nói với bạn rằng mức lương trung bình bình thường của những người ở độ tuổi của tôi là 15 triệu đến 18 triệu một tháng.

Các nhà đầu tư mới nhanh chóng nhận thấy bộ máy quan liêu hoạt động chậm chạp trong một hệ thống phi tập trung và dựa trên sự đồng thuận, trong đó cần có nhiều chữ ký cho mỗi lần phê duyệt. Các công ty đã có mặt tại Việt Nam cho biết việc mở rộng là rất khó khăn.

Một cuộc đốt lò chống tham nhũng lớn đã làm trầm trọng thêm sự chậm trễ. Một quan chức phương Tây cho biết: “Chính phủ đã trở nên tê liệt vì lo lắng thái quá, sợ phạm sai lầm và phải ngồi tù vì tội tham nhũng hoặc sử dụng sai nguồn lực công”.

Bộ trưởng tài chính cho biết tác động của cuộc đốt lò đối với doanh nghiệp là rất nhỏ. “Mục đích . . . là làm cho nền kinh tế lành mạnh, minh bạch, bảo vệ quyền lợi của người dân và doanh nghiệp”, ông nói.

Jean-Jacques Bouflet, phó chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam, cho biết: “Thời lượng và mức độ phức tạp của thủ tục là một vấn đề. Điều này giải thích tại sao việc cấp phép các tấm pin năng lượng mặt trời lại chậm chạp”.

Chi phí lao động thấp của Việt Nam đang tăng lên
Thu nhập trung bình hàng tháng của công nhân sản xuất ($)

Khi Việt Nam phát triển, nó vẫn phụ thuộc rất nhiều vào các mối quan hệ với lò luyện chế tạo của Trung Quốc xung quanh đồng bằng sông Châu Giang, mà — tài liệu tiếp thị từ Deep C tại Hải Phòng chỉ ra — chỉ cách “12 giờ vận chuyển”.

Brian Lee Shun Rong, một nhà kinh tế tại Maybank ở Singapore, cho biết khoảng cách đó cho phép vận chuyển nguyên liệu dễ dàng nhưng lại khiến chuỗi cung ứng của Việt Nam dễ bị tổn thương hơn. “Điều gì xảy ra nếu có bất kỳ sự gián đoạn nào đối với dòng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc?” anh ấy nói.

Michael Kokalari, nhà kinh tế trưởng của VinaCapital tại Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: “Đây là gót chân Achilles của chúng tôi. “Đến mức mà các công ty như Samsung hay LG phải mang toàn bộ chuỗi cung ứng của họ đến đây.”

Một giải pháp là để các nhà đầu tư lớn đóng vai trò cải thiện toàn bộ hệ sinh thái nhà cung cấp. Samsung, có sáu nhà máy tại Việt Nam cũng như một trung tâm nghiên cứu và phát triển và là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất, cho biết kể từ năm 2015, họ đã làm việc với khoảng 400 công ty Việt Nam để giúp họ cải thiện chất lượng sản phẩm.

Một giải pháp khác là các công ty di chuyển theo cụm. Deep C trích dẫn ví dụ về Pyeong Hwa Automotive, đã chuyển đến khu vực Hải Phòng cùng với ba công ty khác vào năm 2019.

Bất kể những nghi ngờ về lao động, cơ sở hạ tầng hay các vấn đề khác, ít người cho rằng tăng trưởng “Trung Quốc +1 sẽ sớm kết thúc. “Cánh cổng mở ra, họ bước vào,” Soenens của Deep C, công ty đang xem xét các địa điểm khác, cho biết. “Nó không dừng lại.”

Báo cáo  của Andy Lin tại Hồng Kông, theo Financial Times