Kinh tế thế giới 2018: “Dấu hỏi về Lạc quan Tếu, bong bóng bây giờ có khác xưa?”

Bài viết sau đây sẽ được trích lược đăng tải trên báo Đầu Tư Tài Chính (số báo Xuân) 2018.

Năm 2018, giá dầu dự báo sẽ vẫn tiếp tục đà tăng giá với mục tiêu 70-80 USD/thùng. Lạm phát vì thế có thể tăng nhưng rất khó bùng phát mạnh. Bất kể chính sách thắt chặt tiền tệ của tân chủ tịch Fed- Jerome Powell, đồng USD vẫn được dự báo rớt giá. “Lạc Quan Tếu” có thể thúc đẩy thị trường chứng khoán tiếp tục đi lên nhưng hãy luôn cảnh giác về chu kỳ 10 năm của sự đổ vỡ.

Dầu sẽ tiếp tục tăng cao hơn

Vào đầu tháng 1.2018, giá dầu đang giao dịch ở mức 63 USD/thùng, cao hơn so với mức 54 USD/thùng vào cuối năm 2016. Diễn biến này đúng với dự báo của tôi trong bài viết “Kinh Tế Tài Chính Thế Giới 2017: Nhiều biến số khó đoán định” (đăng tải trên báo Đầu Tư Tài Chính vào ngày 13.1.2017), theo đó cho rằng đà tăng của dầu sẽ tiếp tục với nỗ lực can thiệp từ phía Nga. Sau phiên họp ngày 29.11.2017 tại Vienna (Áo), OPEC và Nga đã đạt được thỏa thuận về việc duy trì cắt giảm sản lượng dầu cho đến cuối năm 2018. Đây là một quyết định bất ngờ vì trong suốt năm 2017, Nga có vẻ không mặn mà cho lắm với việc cắt giảm sản lượng. Nhưng có vẻ như cả Nga và Ả Rập Xê Út đang muốn hình thành một liên minh chặt chẽ hơn trong việc cắt giảm sản lượng để nâng giá dầu vì lợi ích của cả hai bên.

“Kẻ phá bĩnh” đối với liên minh Nga-Ả Rập Xê Út là các công ty dầu đá phiến Mỹ. Irna Slav, một nhà bình luận về lĩnh vực năng lượng của trang Oilprice cho biết, các công ty sản xuất dầu của mỹ đang chịu sức ép của cổ đông trong việc hạn chế tăng trưởng sản lượng và thay vào đó phải tạo ra lợi nhuận. Hiện các công ty dầu đá phiến Mỹ sản xuất hơn 10 triệu thùng/ngày, và có như đang mất dần khả năng tác động đến giá dầu thế giới. Năm 2018, có thể là một năm lạc quan cho giá dầu. Alex Longley của trang Bloomberg trích dẫn số liệu cho thấy số lượng vị thế mua ròng hiện nay  đang gần ở 1 triệu hợp đồng, là mức cao nhất trong lịch sử cho thấy các nhà đầu tư đang lạc quan vào tương lai của giá dầu. Trưởng bộ phận phân tích dầu mỏ tại DNB Bank- Ong Torbjorn kjus nói với Bloomberg: “Chúng tôi không biết rõ ai đang ở vị thế mua. Nhưng nếu họ muốn nâng tỷ trọng nắm giữ dầu trong danh mục đầu tư trong vài năm tới, họ có vẻ như không sớm bán các vị thế này.”

Rủi ro chính trị là một yếu tố tác động đến thị trường dầu và có vẻ như nó đang ủng hộ cho kịch bản tăng giá dầu. Alex Longley chỉ ra ba điểm nóng đó là: Iran, Venuezuela và Ả Rập Xê Út. Làn sóng biểu tình bạo động ở Iran đang làm xáo trộn quốc gia này. Tương tự, làn sóng biểu tình xuất hiện ở Venuezue là vì khủng hoảng kinh tế trong khi người dân đang bất bình với chính sách cải cách ở Ả Rập Xê Út.

Giá dầu là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến lạm phát toàn cầu, bao gồm Mỹ. Đồ thị dưới cho thấy chỉ số Headline CPI của Mỹ có tương quan chặt với giá dầu. Khả năng Headline CPI của Mỹ sẽ chạm mốc 3% so với mức 2.2% hiện tại nếu như giá dầu tăng giá mạnh.

Một thực tế rằng, lạm phát vẫn đang tắt ngúm trong 3 năm qua. Chỉ số Headlline CPI của Mỹ chỉ biến động trong khung từ 1.5%-2.3% trong suốt nhiều năm từ sau cuộc khủng hoảng 2008. Chỉ số Headline PCE, một thước đo lạm phát khác được Fed theo dõi vẫn ở dưới mục tiêu 2% (hiện tại là 1.76%). Bất kể việc giá dầu tăng cao hơn trong năm 2017, thì các chỉ số theo dõi lạm phát ở Mỹ lại có chiều hướng đi xuống. Áp lực giảm phát đang tồn tại khi nhân khẩu học ở các nước phát triển đang bước vào thời kỳ già hóa. Lạm phát có thể tăng trong năm 2018, nhưng rất khó để tạo nên cú sốc như thời trước năm 2007.

Hình 1- Giá dầu và chỉ số Headline CPI của Mỹ

Chính sách thắt chặt của Tân chủ tịch Fed có giải cứu được đồng đôla?

Tân chủ tịch Fed- Ông Jerome Powel, được cho là nghiêng về khả năng tăng lãi suất nhanh hơn so với Yellen, nhưng không phải là quá nhiều như Taylor. Việc Tổng Thống Donal Trump chọn Powel cho thấy sự trung hòa giữa một người có quan điểm thân trọng như bà Yellen với một người thiên về tăng mạnh lãi suất như John Taylor.

Ông Powel có thể sẽ tăng lãi suất trong năm 2018 ngay trong cả khi lạm phát vẫn ở mức yếu như Fed đang làm hiện nay. Tuy nhiên, điều đó vẫn không thể làm cho đồng đôla tăng giá. Thực sự, áp lực giảm giá vẫn đang là xu hướng chính của đồng đôla. Đúng như chúng tôi đã dự đoán trong bài viết đầu năm 2017, đồng USD giảm mạnh bất chấp việc Fed đã ba lần nâng lãi suất. Tôi viết: “Việc FED công bố 3 lần tăng lãi suất trong năm 2017 càng khiến các nhà đầu tư kỳ vọng đồng USD sẽ tăng giá mạnh hơn trong năm 2017. Tuy nhiên, có 3 lý do để đồng USD có thể mất giá trong năm 2017 và làm lung lay vị thế đồng tiền dự trữ quốc tế trong vài năm tới.”

Khi nhìn lại năm 2017, nguyên nhân chủ yếu dẫn tới sự mất giá mạnh của đồng đôla được gói gọn ở hai từ “Trump Slump (Sự khủng hoảng của Tổng Thống Trump)”. Đồng đôla tăng giá mạnh trong 2 tháng sau khi Tổng Thống Trump đắc cử vào tháng 11.2016 bởi kỳ vọng chính sách thuế và chính sách thương mại. Nhưng năm 2017, giới đầu tư thất vọng vào khả năng “biến lời nói thành sự thật” của Tổng Thống Trump khi thất bại trong việc thông qua chính sách y tế mới và cải cách thuế.  Lời hứa chi tiêu hơn 1,000 tỷ đôla cho cơ sở hạ tầng Mỹ vẫn chưa được thực hiện.

Trong khi đó, Tổng Thống Donal Trump lại tỏ ra nổi bật trong màn đấu khẩu với Kim Jong Un theo kiểu: “lửa và sự thịnh nộ”, “nút bấm hạt nhân của tôi to hơn” chỉ càng khiến cho đồng đôla thêm mất giá vì rủi ro chính trị tăng lên.

Với phong cách lãnh đạo theo kiểu khó đự đoán, rất nhiều người đang nghi ngờ chính sách của Tổng Thống Trump đối với đôla. Trước khi tranh cử, Tổng Thống thường nói về một đồng đôla mạnh là tốt cho nước Mỹ. Nhưng vào những ngày đầu nhiệm kỳ, ngôn từ của Tổng Thống đã thay đổi thành “đồng đôla của chúng ta đang quá mạnh, và nó đang gây ra nhiều khó khăn để cạnh tranh khi mà nhiều quốc gia khác đang phá giá đồng tiền của họ”. Có vẻ như Tổng Thống Trump đã bỏ rơi chính sách “đồng đôla mạnh” và thay vào đó là thực hiện chính sách đồng đôla yếu để kích thích xuất khẩu. Đây có thể vẫn là chính sách chủ đạo của Tổng Thống Trump đối với đồng đôla trong năm 2018. Việc ông lựa chọn một người theo trường phái trung hòa cho chức vị Chủ Tịch Fed là một dấu hiệu cho thấy Tổng Thống đã không còn mặn mà với chính sách “đồng đôla mạnh”.

Vì vậy, đồng đôla dưới nhiệm kỳ của Tổng Thống Donald Trump cũng giống các Tổng Thống Cộng Hòa khác: thường giảm giá. Thậm chí, áp lực giảm giá của đồng  đôla dưới thời Tổng Thống Trump còn khắc nghiệt hơn so với trước đây vì nó đánh dấu cho sự lung lay của vị thế đồng bạc xanh trong vai trò dự trữ toàn cầu. Ả Rập Xê Út đang ngày càng cho thấy rời xa ảnh hưởng của Mỹ và thắt chặt liên minh với Nga vì lợi ích giá dầu; Iran tuyên bố bỏ rơi đồng đôla sau vụ cấm nhập cảnh của Tổng Thống Trump vào đầu năm 2017; Qatar (một đồng minh thân cận của Mỹ tại Trung Đông) cũng hạn chế xuất khẩu dầu thanh toán bằng đồng đôla; Trung Quốc tung ra các hợp đồng dầu giao dịch bằng đồng nhân dân tệ; vào cuối tháng 12.2017, Venezuela dưới ảnh hưởng ngày càng mạnh của Trung Quốc cũng đã từ chối chấp nhận đồng đôla để thanh toán dầu trong giao dịch với Mỹ. Khi nhu cầu thanh toán bằng đồng đôla giảm đi, giá trị của đồng đôla cũng giảm theo.

Thị trường chứng khoán vẫn “Lạc Quan Tếu”

Cuối năm 2017, Tổng Thống Donald Trump nói: “thị trường chứng khoán đã 84 lần thiết lập đỉnh cao mới kể từ khi tôi đắc cử vào tháng 11.2016, đây là điều tôi cảm thấy tự hào.”. Trước đó, vào tháng 11.2017, Tổng Thống Trump từng nói với các phóng viên khi ngồi trên chiếc Không Lực 1 rằng: “Lý do về sự thành công của thị trường chứng khoán chính là tôi”. Thực sự, chỉ số DJIA đã tăng 25% trong năm 2017 và cao hơn 5,000 điểm so với thời điểm Donald Trump nhậm chức.

Trong khi đồng đôla rớt giá vì thất vọng với chính sách của Tổng Thống Trump (đặc biệt là cải cách thuế), thị trường chứng khoán vẫn “Lạc Quan Tếu (Irrational Exuberance)”. “Lạc Quan Tếu” là một thuật ngữ của giáo sư Robert J.Shiller để nói về sự phấn khích vô lý của nhà đầu tư khi định giá các tài sản lên các mức cao, không hề ăn nhập với các nền tảng kinh tế. Thuật ngữ này được chủ tịch Alan Greenspan trích dẫn phổ biến vào tháng 12 năm 1996 khi nói về làn sóng tăng giá ào ạt của thị trường cổ phiếu những năm 1990. Khi đó, chỉ số CAPE của giáo sư Shiller ở mức 31.43 điểm. Năm 2017, mức định giá CAPE quay trở lại đúng với mức mà trước đây Alan Greenspan đã từng mô tả là “Lạc Quan Tếu”.

Goldman Sachs cho rằng, “Lạc Quan Tếu” vẫn có thể là yếu tố tiếp tục chi phối chính thị trường cổ phiếu năm 2018. Nhà phân tích David Kostin của Goldman Sachs nói: “Kinh nghiệm của tôi cho thấy lạc quan tếu thường tác động trong khoảng 3 năm (từ cuối năm 1996 đến đỉnh dot-com vào năm 2000), với sự hỗ trợ của tăng trưởng lợi nhuận.” Thị trường do đó có thể vẫn duy trì tình trạng định giá cao trong vài năm tới.  Goldman Sachs dự báo SP500 có thể ở mức 2,850 điểm vào cuối năm 2018.

Hình 2- Dự báo của Goldman Sachs dựa trên giả định Lạc Quan Tếu có ảnh hưởng trong 3 năm tới

Thực sự năm 2017, các nhà đầu tư cổ phiếu đã gạt bỏ (shake off) những căng thẳng chính trị và các lo lắng của chính sách thuế. Cải cách thuế là câu chuyện của riêng nước Mỹ và trực tiếp ảnh hưởng đến giá trị đồng đôla nhưng thị trường chứng khoán thì có nhiều yếu tố tác động hơn. Thị trường chứng khoán Mỹ tăng điểm là nhờ các doanh nghiệp đang ngày kiếm được nhiều lợi nhuận hơn. Theo thống kê từ Fred, lợi nhuận sau thuế của các doanh nghiệp Mỹ đã vượt 1,800 tỷ đôla, cao nhất trong lịch sử.  

Các doanh nghiệp trên sàn chứng khoán Mỹ ngày nay có tính đa quốc gia hơn và thu nhập của họ đến từ nhiều nơi trên thế giới (50% doanh thu của các công ty trong chỉ số S&P 500 đến từ bên ngoài nước Mỹ).  Các doanh nghiệp Mỹ đang kiếm nhiều tiền hơn đặc biệt là nhóm cổ phiếu công nghệ FANG (Facebook, Amazon, Netflix, Google). Thu nhập của nhóm FANG cũng chủ yếu đến từ nước ngoài. Ví dụ như Netlix có 5 người sử dụng dịch vụ công ty là quốc tế trên 1 khách hàng nội địa. Vì vậy, sự tăng trưởng thị trường chứng khoán Mỹ là do sự hồi phục của kinh tế toàn cầu chứ không riêng gì Mỹ.

Hình 3- Các doanh nghiệp Mỹ “ăn nên làm ra” là cái cớ để “giữ lạc quan tếu” và giúp TTCK Mỹ tăng trưởng.

Tuy nhiên, Goldman Sachs cũng cảnh báo rằng, lạc quan tếu có thể dựa trên 3 giả định: khả năng cắt giảm thuế ở Mỹ, tăng trưởng GDP cao hơn và giá dầu cao hơn. Goldman Sachs nói: “Mặc dù nhóm ngành công nghệ (là nhóm chi phối lực tăng giá chính của thị trường) được kỳ vọng có tăng trưởng doanh số và lợi nhuận biên cao nhất, nhưng nhóm này có rủi ro cao nhất về cải cách thuế, và các quy định của chính phủ.” Do đó, nếu như một trong ba giả định này có vấn đề khả năng thị trường có thể sụp đổ bất cứ lúc nào. Đặc biệt, nếu chính sách cải cách thuế của Donald Trump tiếp tục gây thất vọng, khả năng thị trường chứng khoán có thể lao dốc.

Bong bóng bây giờ có khác xưa?

Trước sự tăng tốc của thị trường chứng khoán, Bitcoin và giá nhiều tài sản tài chính khác hiện nay, nhiều người đang đặt dấu hỏi về sự tồn tại của chu kỳ 10 năm của sự đổ vỡ. Ngày 19.10.1987, sự kiện ngày thứ hai đen tối đã khiến chỉ số chứng khoán lao dốc hơn 20% chỉ trong một ngày. 10 năm sau, cuộc khủng hoảng tài chính tấn công Đông Á vào năm 1997. Sau đó, đến lượt sự đổ vỡ trên toàn cầu vào năm 2008 bởi bong bóng nhà đất và nợ dưới chuẩn Mỹ (chu kỳ 10 năm có thể lệch đi đôi chút,). Nếu chiếu theo chu kỳ 10 nă, nhiều người lo lắng về sự đổ vỡ của bong bóng khi bước vào thời điểm năm 2018. Lập luận của những người lạc quan hiện nay cho rằng, ” bong bóng bây giờ đã khác xưa.

Nhà đầu cơ vĩ đại Jesse Livermore nói: ““Không có gì mới mẻ trên Phố Wall, vì đầu cơ vẫn sẽ luôn như những ngọn đồi, những gì thị trường chứng khoán diễn ra hôm nay đã xảy ra trước đó và sẽ xảy ra trong tương lai”. 

Harry Dent, trong cuốn sách “thương vụ để đời- Sự đổ vỡ của các siêu bong bóng 2017-2019 sẽ giúp bạn làm giàu như thế nào?” Con người luôn có điểm mù tự nhiên với bong bóng do chính chúng ta tạo ra. Phủ nhận bong bóng là điều thường thấy (chủ tịch Janet Jelen đã phủ nhận sự tồn tại của bong bóng vào tháng 9.2017). “Bong bóng bây giờ đã khác xưa” đã là lập luận cũ rích của những người muốn phủ nhận sự tồn tại của bong bóng.

Chỉ số CAPE của giáo sư Robert Shiller cho thấy chỉ số định giá của S&P 500 đã vượt qua mức đỉnh cao năm 1929, một dấu hiệu của thị trường bong bóng.

Morgan Stanley, công ty chứng khoán lạc quan nhất phố Wall 2017, (đã dự báo về khả năng chỉ số SP500 chạm mức 2700 điểm vào năm 2017), nói: “Chúng tôi nghi ngờ có những vấn đề lớn vào năm tới (2018). Vẫn còn quá sớm để nói về một cuộc suy thoái nhưng chúng tôi đang nghĩ về khả năng này vào năm 2018. Thị trường chứng khoán có thể đang đi đến hồi cuối của chu kỳ tăng trưởng trong năm tới.”

Cuối bài, tôi muốn trích lời của Harry Dent trong cuốn sách Thương Vụ Để Đời: “BONG BÓNG KHÔNG ĐIỀU CHỈNH, NÓ SỤP ĐỔ. SỰ SỤP ĐỔ DIỄN RA NHANH ĐẾN NỖI BẠN KHÔNG KỊP PHẢN ỨNG VÀ TRÁNH KHỎI BỊ THƯƠNG”

Trương Minh Huy